Kolekcjonerskie Znaczki Turystyczne

Podgorzałka (Aythya nyroca) to średniej wielkości ptak z rodziny kaczkowatych występujący od Europy Środkowej i Wschodniej po zachodnią Mongolię. Populacje północne wędrowne, zimują w basenie Morza Śródziemnego. Samiec nieco większy od samicy. Długość ciała średnio 40-46 cm, waga do 700 gram. W okresie godowym jego głowa, szyja i pierś barwy kasztanowordzawej, na podbródku biała plama, oczy białe. Samica o ciemniejszym ubarwieniu po bokach, wchodzącym w szarości, a na grzbiecie ciemnobrązowa.  Oczy brązowe, a na podbródku brak białej plamy. U obu płci na kuprze białe lusterko, w locie widoczne jako biały pas. Gatunek zamieszkujący stojące, gęsto zarośnięte zbiorniki wody słodkiej. Pokarm w postaci roślin wodnych z niewielką domieszką bezkręgowców, zdobywany podczas nurkowania. W Polsce gatunek ten objęty jest ochroną gatunkową ścisłą.

Podkowiec mały (Rhinolophus hipposideros) to ssak z rzędu nietoperzy z rodziny podkowcowatych. Gatunek ten występuje w południowej i środkowej Europie. W Polsce stwierdzany w Karpatach, Sudetach oraz na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, a nielicznie także na Nizinie Śląskiej. Gatunek ten należy najmniejszych nietoperzy występujących w Polsce. Długość jego ciała  to około 40 mm, rozpiętość skrzydeł do 250 mm. Dookoła nozdrzy znajduje się narośl skórna w kształcie podkowy służąca do skupiania wiązki sygnałów echolokacyjnych. Jego pokarm stanowią głównie owady latające nocą, choć nie pogardzi pająkami i parecznikami. Podkowiec mały jest gatunkiem ciepłolubnym, stąd zwykle przebywa w miejscach dobrze izolowanych termicznie. Na wiosnę dorosłe samice tworzą kolonie rozrodcze izolując się od samców. Po 7-8 tygodniach rodzą młode, które po okresie ok. 6 tygodni osiągają zdolność do samodzielnego życia. W Polsce gatunek ten objęty jest ochroną ścisłą.

Rożeniec (Anas acuta) to gatunek dużego, wędrownego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych. Długość ciała dorosłych osobników sięga od 50-75 cm, a rozpiętości skrzydeł do 85 cm.  Ptak ten zamieszkuje północne części Eurazji i Ameryki Północnej. Przeloty odbywają się w marcu i kwietniu oraz we wrześniu i listopadzie. W Polsce gniazduje nielicznie głównie na północy kraju. Gatunek o charakterystycznej długiej smukłej szyi i długim ogonie. Samiec w szacie godowej ma głowę i górną część szyi ciemnobrązowe, przód szyi i wole białe, tył szyi szary, a w górnej części czarny. Samica szarobrązowa z brązowymi cętkami i białawym brzuchem. Rożeńce zamieszkują stojące wody śródlądowe z bogatą roślinnością. Gniazdo zakładane na lądzie, pod osłoną traw lub turzyc, zazwyczaj w pobliżu wody nad jeziorami lub stawami. Pokarm stanowią drobne bezkręgowce wodne np. owady, kijanki, drobne ryby i rośliny wodne. Gatunek objęty ochroną ścisłą.

Smużka stepowa (Sicista subtilis) to gryzoń z rodziny skoczkowatych. Gatunek ten występuje w Środkowej Europie, Ukrainie, strefie stepowej Rosji. Na południu sięga do Węgier i północy Kazachstanu, aż do południowo-zachodnich Chin. W Polsce znana od 1994 roku, z jednego stanowiska między miejscowościami Kornie i Machnów Stary, gdzie stwierdzono jeden okaz i kości kilku innych znalezione w wypluwkach ptasich. Charakterystyczna dla tego gatunku jest szarobrązowa sierść przecięta na grzbiecie wąską ciemną smugą i długi sięgający 130% długości ciała ogon. Smużka zamieszkuje podziemne nory na obszarach stepowych. Żywi się głównie owadami i innymi bezkręgowcami. Zimą zapada w sen zimowy.

Suseł perełkowany (Spermophilus suslicus) – średniej wielkości gryzoń z rodziny wiewiórkowatych. Występuje w Rosji, na Ukrainie, w Mołdawii, a także nielicznie na Białorusi oraz w południowo-wschodniej Polsce.  W Polsce spotykany jest jedynie między Wieprzem, a Bugiem. Jest objęty ochroną gatunkową, zaś cztery zwarte kolonie są objęte ochroną rezerwatową. Zaliczany jest do gatunków zanikających. Suseł perełkowany jest gryzoniem o średniej wielkości osiągając długość od 178 do 247 mm. Porośnięty sztywną sierścią ogon ma długość 2,5–5,6 cm.  Gęsta, żółtawo-szaro-brązowa sierść części grzbietowej jest nakrapiana wyraźnymi białymi  „perełkami”  o średnicy około 4 mm. Sierść na klatce piersiowej jest szaro-ruda lub szaro-żółta,  na bokach natomiast żółtawo-szara. Suseł perełkowany jest zwierzęciem stadnym. Rodzinne klany łączą się w kolonie, które zajmują dane siedlisko. Zamieszkuje siedliska – o charakterze stepowym. Pożywienie stanowią nasiona, zielone części roślin, cebule, kłącza, oraz bulwy.

To słodkowodna ryba z rodziny karpiowatych. Występuje w północnej części Europy i Azji aż po Kamczatkę, Sachalin i Hokkaido na wschodzie, a z południa na północ sięga od Półwyspu Koreańskiego, północnej części Chin i Mongolii aż pod koło podbiegunowe. W Polsce stwierdzona w 5 województwach przy czym w Wielkopolsce znajduje się najbardziej wysunięte na zachód stanowisko tego gatunku na świecie. Żyje stadnie zasiedlając silnie zarośnięte, niewielkie zbiorniki wodne. Jest to ryba przystosowana do życia w miejscach o małej zawartości tlenu w wodzie (zamulone dno). Ikra składana jest na roślinności wodnej. Pożywieniem strzebli są głównie skorupiaki i drobne owady. Dorosłe osobniki osiągają do 13 cm długości przy czym w naszym kraju najczęściej 8 cm. Posiadają wydłużone ciało o ciemnobrązowym grzbiecie z zielonkawym odcieniem. Boki są żółtawobrązowe z nieregularnymi, ciemnymi plamkami, a brzuch barwy kremowej. W Polsce strzebla błotna jest objęta ścisłą ochroną gatunkową, wymaga ochrony czynnej.

Tracz długodzioby znany także jako szlachar to średniej wielkości ptak wodny z rodziny kaczkowatych. Zamieszkuje obszar od Wysp Brytyjskich, przez Benelux, Europę Środkową i Wschodnią, przez południową Syberię po północną Japonię oraz Amerykę Północną, Grenlandię i Islandię. W Polsce skrajnie nielicznie gnieździ się na Kaszubach i Pomorzu, natomiast liczny jest podczas przelotów. Zarówno samiec, jak i samica mają na głowie rozdwojony, postrzępiony czub. Dziób i nogi krwistoczerwone. Gatunek ten dorasta do długości ciała ok. 52–62 cm, osiągając tym samym wagę w granicach 0,7 – 1,4 kg. Zasiedla czyste wody, zarówno stojące jak i bieżące, a także morskie wybrzeża, wysepki i fiordy. Jego pożywienie stanowią głównie drobne ryby słodkowodne i morskie. Pokarm zdobywa nurkując. W Polsce objęty ścisłą ochroną gatunkową.

Świstak alpejski to gryzoń z rodziny wiewiórkowatych. Zamieszkuje Alpy i niektóre pasma Karpat oraz Pireneje, gdzie został wprowadzony sztucznie. W Polsce znany z Tatr gdzie zamieszkuje jeden z podgatunków czyli świstak tatrzański. Polska populacja tego gatunku liczy około tysiąca osobników. Gatunek ten żyje wysoko w górach, w piętrze hal i turni w miejscach trudno dostępnych. Prowadzi stadny tryb życia. Jest bardzo ostrożny i płochliwy. Zeruje wyłącznie w dzień żywiąc się nadziemnymi i podziemnymi częściami roślin. Szczególnie intensywnie żeruje jesienią, przygotowując się na okres zimowy, kiedy to przed zapadnięciem w sen zimowy gromadzi zapas tłuszczu. Na zimę całe stado kryje się w norach zatykając ich wyloty trawą. Świstaki dożywają wieku 15-18 lat. Niegdyś świstak był obiektem zainteresowania kłusowników, ale decyzją sejmu galicyjskiego od roku 1869 gatunek ten został objęty ochroną poprzez uchwalenie zakazu polowań zarówno na świstaki jak i kozice. W Polsce gatunek ten podlega ścisłej ochronie.

Troć jeziorowa to ryba z rodziny łososiowatych. Występuje praktycznie w całej Europie, w jeziorach i wodach górskich w Alpach, Karpatach. Znana także z Wysp Brytyjskich. W Polsce można ją spotkać w górskich jeziorach, a także w wodach Warmii i Mazur oraz na Pomorzu. Żyje w czystych, dobrze natlenionych i zimnych jeziorach oraz zbiornikach zaporowych. W zależności od miejsca występowania osiąga różne rozmiary od 5 do nawet 30 kg i 1,5 m długości. Troć jeziorowa charakteryzuje się srebrnym ubarwieniem z licznymi czarnymi plamkami na głowie, grzbiecie i po bokach ciała. W Polsce dla troci jeziorowej obowiązuje wymiar ochronny, który wynosi 50 cm.

Zając bielak to ssak z rodziny zającowatych zamieszkujący północne rejony Europy i Azji. Spotkać go można głównie w lasach i dolinach rzek, gdzie zasiedla tereny silnie zakrzaczone. Jest to gatunek okresowo zmieniający ubarwienie. W lecie jego futro jest brązowoszare z ciemniejszymi cętkami na grzebiecie, niemal czarnym zadem i brązowawą szyją. Końcówki uszu czarne, natomiast ogon w dolnej części biały, a w górnej brązowawy. Zimą sierść zająca bielaka jest cała biała. Bielak dorasta do 67 cm długości osiągając masę od 2 do 6 kg. Zając ten żeruje głównie nocą odżywiając się w zależności od pory roku: latem roślinami zielnymi, owocami runa i grzybami, natomiast zimą fragmentami korzeni, kory drzew oraz pąkami. Dzień spędza w ukryciu, przy czym nie kopie nor a na schronienie wykorzystuje zagłębienia terenu i zarośla. Bielak wyprowadza w ciągu roku od 1-3 miotów rodząc po 3-5 młodych w miocie. W Polsce objęty ścisłą ochroną gatunkową.

Żółw błotny zwany w niektórych rejonach Polski żelazną żabą, to jedyny gatunek żółwia żyjący w Polsce. Występuje w południowej i środkowej Europie, zachodniej Azji i północno-zachodniej Afryce. Dawniej spotykany na terenie całej Polski, obecnie jest bardzo rzadki i występuje wyspowo, głównie na terenach chronionych. W środowisku naturalnym żółw błotny dożywa wieku 100 lat. Długość karapaksu rzadko przekracza 20 cm. Ma on barwę  oliwkowo-brązową z regularnymi rogowymi tarczami na wierzchołku których rozchodzą się promieniście żółte  kreski.  Głowa, szyja i odnóża pokryte licznymi żółtymi plamkami, przy czym zdarzają się także okazy czarne i bezplamiste. Jest gatunkiem nizinnym zasiedlającym silnie zarośnięte zbiorniki wodne. Jest drapieżnikiem, a jego pokarm stanowią owady wodne, ślimaki, małże, kijanki, żaby, małe ryby, a także padlina. Większość czasu spędza w wodzie wynurzając się dla zaczerpnięcia powietrza.  Pod powierzchnią wody może przebywać nawet do jednej godziny. W odniesieniu do tego gatunku obowiązuje zakaz fotografowania, filmowania i obserwacji mogących powodować płoszenie lub niepokojenie.

Żbik europejski (Felis silvestris) znany także jako żbik to gatunek drapieżnego ssaka z rodziny kotowatych. Występuje w Europie, na Kaukazie i w Azji Mniejszej zamieszkując głównie gęste lasy obszarów górskich. Żyją wśród roślinności, natomiast polują na terenach otwartych i śródleśnych. Żywi się małymi ssakami, ptakami, rybami i płazami. Czasem polują na owady. Dorosłe osobniki dorastają do około 90 cm długości i masy bliskiej 10 kg. Ich sierść jest gęsta i długa żółtawoszarej barwy w ciemne pręgi. Ogon tępo zakończony, przez co sprawia wrażenie obciętego. Jest to gatunek bardzo podobny do kotów domowych, ale jest większy i cięższy. W Polsce gatunek ten objęty został ścisłą ochroną gatunkową. Szacuje się, że na terytorium naszego kraju żyje ok. 200 żbików. 

Żubr europejski (Bison bonasus) – ssak z rodziny wołowatych zamieszkujący niegdyś większość europejskich lasów. Na skutek ekspansji człowieka i wylesiania w 1921 roku znikł ostatni żyjący na wolności osobnik. Pod wpływem przeprowadzonych zabiegów ochronnych, gatunek ten udało się jednak przywrócić i dziś populacja żubra liczy przeszło 6 tys. osobników, z czego 1678 żyje w Polsce (dane z 2016 roku). W naszym kraju spośród wszystkich osobników tego gatunku blisko 80% to zwierzęta żyjące w stadach wolnościowych. Na wolności żubry spotykane są także na Litwie, Ukrainie, Białorusi, w Rosji, Słowacji i Niemczech. Zasiedlają lasy mieszane z podmokłymi polanami. Podstawę diety stanowią rośliny zielne i trawy, a jako uzupełnienie zwierzęta te zjadają także pędy i korę drzew. Dorosłe osobniki dorastają do ok. 180 cm. Wysokości liczonej w kłębie i średnio 440 do 920 kg. wagi. Samce są przy tym większe niż samice. Ciąża u żubrów trwa 9 miesięcy, a jej efektem jest poród jednego młodego, które już po 20 dniach zaczyna jeść pokarm roślinny. Żubry żyją maksymalnie 30 lat.

Uznany za pierwszego władcę Polski, Mieszko I wprowadził Polan do świata zachodniej Europy. Chrzest Mieszka I można uznać za przełomowe wydarzenie, dzięki któremu dołączyliśmy do europejskiej strefy kulturowej. Chociaż dotyczyło bezpośrednio Mieszka, ze względu na ważność, można je nazywać chrztem Polski. Urodził się najprawdopodobniej ok. 930 r., a do władzy doszedł jakieś 30 lat później. Z dostępnych źródeł wynika, że faktycznie to Mieszko zapoczątkował wielką dynastię Piastów, która sprawowała władzę w Polsce aż do czasów Kazimierza Wielkiego, czyli do XIV w. Chociaż Mieszko I jest protoplastą naszej państwowości, to tak naprawdę trudno określić, skąd pochodził. Jedni twierdzą, że był wikingiem, inni, że pochodził od Wandali, a jeszcze inni uważają, że był po prostu geniuszem z plemienia Polan. Na skutek zwycięskiej wojny z Lutykami zajął część Pomorza. Na początku swojego panowania podbił też Mazowsze. Za sprawą granicznych utarczek i sojuszu z Czechami wdał się w konflikt z władcami Niemiec. W 972 roku wygrał potyczkę pod Cedynią, a w 979 najpewniej odparł cesarską inwazję na swój kraj. W ostatnich latach panowania zerwał sojusz z Czechami i doprowadził do podboju Śląska oraz Małopolski.

Dobrawa urodzona ok. 930 roku to księżniczka czeska z dynastii Przemyślidów, córka księcia czeskiego Bolesława, matka Bolesława Chrobrego i Świętosławy. Od 965 roku była żoną Mieszka I. Związek podyktowały względy polityczne, chociaż niektóre źródła podają, że to właśnie Dobrawa nakłoniła męża do przyjęcia chrztu w 966 roku. Władczyni określana jest jako „Matka chrzestna Polaków”. Mieszko dążył do opanowania Pomorza Nadodrzańskiego, co było także celem Wieletów, którzy żyli w dobrych stosunkach z Czechami. Małżeństwo Mieszka z Dobrawą wzmocniło jego pozycję wobec Wieletów, a także wobec zaborczych feudałów niemieckich. Dobrawie przypisuje się założenie kościołów św. Trójcy i św. Wita w Gnieźnie oraz kościoła Panny Marii na Ostrowie Tumskim w Poznaniu. Zmarła w 977 roku. Miejsce jej pochówku jest nieznane, chociaż większość naukowców twierdzi, że spoczywa w Gnieźnie. Władczyni upamiętniona została na banknotach oraz monetach. Jej wizerunek umieszczono na banknocie 2 zł z 1936 roku oraz wraz z Mieszkiem na monecie 100 zł z 1966 roku. 

Bolesław Chrobry – syn księcia Mieszka I i czeskiej księżniczki Dobrawy. Pierwszy koronowany Król Polski. Rządy objął po śmierci ojca w 992 roku, po krótkiej walce o „tron” z macochą Odą i przyrodnimi braćmi. Od początku panowania dążył do uznania przez chrześcijański świat Polski jako królestwa, a siebie jako koronowanego króla. Był znany z waleczności i męstwa, często powiększał teren kraju za pomocą oręża. Do największych podbojów wojennych zalicza się zdobycie w 1018 roku Kijowa, osadził wtedy na ruskim tronie, swojego zięcia Światopełka I. Był też bardzo sprawnym politykiem. Miedzy innymi propagował i pomagał w akcjach misyjnych biskupa praskiego Wojciecha Sławnikowica i Brunona z Kwerfurtu. Męczeńską śmierć Wojciecha i jego szybką kanonizację wykorzystał politycznie, doprowadzając podczas zjazdu gnieźnieńskiego, między innymi do utworzenia polskiej metropolii kościelnej w Gnieźnie. Tuż przed śmiercią w 1025 roku zrealizował swój największy cel, zostając pierwszym koronowanym królem Polski.

Mieszko II urodził się w 990 roku. Był synem Bolesława Chrobrego i mężem Rychezy. Królem Polski został tuż po śmierci swojego ojca w 1025 roku i tytuł ten nosił do roku 1031 kiedy to uciekł do Czech po przejęciu tronu przez swojego brata Bezpryma. W czasie panowania zorganizował dwa najazdy na Saksonię i prowadził kilka wojen obronnych przeciwko Niemcom, Czechom i Rusi Kijowskiej. Władzę książęcą odzyskał na krótko w 1032 roku jako książę jednej z trzech dzielnic Polski. Udało mu się w tym czasie zjednoczyć państwo, ale nie odzyskał stabilności władzy jak i utraconych terytoriów. Jak podają źródła był pierwszym władcą Polski który potrafił czytać i pisać.  Mieszko II zmarł nagle śmiercią naturalną 10 lub 11 maja 1034 roku pozostawiając państwo osłabione i znacznie okrojone terytorialnie względem początku panowania. Jego ciało spoczywa w katedrze w Poznaniu

Rycheza Lotaryńska zwana również Ryksą urodziła się ok. 993 roku. Była córką palatyna reńskiego Ezona,siostrzenicą cesarza niemieckiego Ottona III. Została żoną Mieszka II dla podkreślenia dążności do dobrosąsiedzkich stosunków z Niemcami. W 1025 roku wraz z mężem i teściem została koronowana na królową Polski. Po śmierci Mieszka II wypędzili ją i jej syna Kazimierza możnowładcy, którzy nie chcieli podporządkować się władzy królewskiej. Rycheza bezprawnie wywiozła do Niemiec insygnia królewskie i klejnoty. W 1047 roku wstąpiła do klasztoru benedyktyńskiego w Brauweiler koło Kolonii, gdzie przebywała do śmierci w 1063 roku. Pochowana została wbrew swojej woli w kolegiacie Panny Marii ad Gradus w Kolonii. Po jej zburzeniu w 1817 roku jej zwłoki przeniesiono do katedry kolońskiej.

Kazimierz I Odnowiciel urodził się w 1016 roku. Był księciem z dynastii Piastów, synem Mieszka II, mężem Marii Dobroniegi, siostry Jarosława, księcia ruskiego, władca Polski w latach 1034-1058. Władzę objął po śmierci ojca w zniszczonym państwie. Po próbie wzmocnienia władzy monarszej, po sprzeciwie możnowładztwa został wygnany na Węgry skąd przeniósł się do Niemiec. W Polsce panowało wówczas bezkrólewie i anarchia, a państwo było podzielone. Po powrocie do kraju w 1039 roku stłumił anarchię, opanował Wielkopolskę, Kraków i Pomorze, a następnie także Mazowsze oraz Śląsk. Kazimierz zjednoczył państwo na nowo, odbudował zniszczone grody, przywrócił krajowi ład. Jako dobry polityk umiał korzystać z nawiązanych sojuszów i rządzić samodzielnie mimo zależności od Niemiec. Za jego czasów stolicą Polski stał się Kraków. Po śmierci w 1058 roku pochowany został w katedrze Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Poznaniu.

Bolesław II Śmiały zwany również Szczodrym urodził się około 1042 roku. Był synem Kazimierza Odnowiciela i Dobroniegi, księciem Polski w latach 1058-1076 i królem Polski w latach 1076-1079. Był władcą energicznym i ambitnym lecz gwałtownym. Dążąc do uniezależnienia się od Niemiec zwalczał ich sojuszników. Ingerował w wewnętrzne sprawy Czech, Węgier i Rusi. Bolesław Śmiały przyczynił się do ufundowania opactw benedyktyńskich w Mogilnie, Tyńcu, Wrocławiu i Lubiniu oraz odbudowy katedry w Gnieźnie. Na skutek buntu możnych, zwolenników jego brata Władysława Hermana, w 1079 r. musiał uchodzić z Polski na Węgry, gdzie zmarł w 1081 r. chociaż niektóre źródła za datę śmierci podają rok 1082. Pochowany został na cmentarzu klasztoru w Ossiach (Karyntia). Jedna z hipotez głosi, że zwłoki króla w 1086 roku zostały przeniesione do opactwa w Tyńcu.

Władysław Herman był młodszym synem Kazimierza I Odnowiciela i Marii Dobroniegi. Urodził się około 1004 roku. Władcą Polski był w latach 1079-1102. Panowanie Władysława Hermana to okres wewnętrznego osłabienia państwa polskiego oraz zaniku aktywności na arenie międzynarodowej. W 1058 roku objął on we władanie dzielnicę mazowiecką z główną rezydencją w Płocku. Zajmował się głównie obroną północnych granic Polski przed najazdami sąsiadów. Prawdopodobnie w 1080 roku Władysław Herman zaczął płacić Wratysławowi II trybut w wysokości 500 grzywien srebra i 30 grzywien złota. Dzięki temu poprawiły się stosunki polsko-czeskie, które zaowocowały ślubem z czeską księżniczką Judytą. Po jej śmierci Władysław ożenił się z siostrą cesarza Henryka III – Judytą Marią. Nie uzyskał jednak zgody cesarza na koronację. Niepowodzeniem zakończyły się także próby odzyskania Pomorza i ostatecznie nie udało się podporządkować tych ziem Polsce. Po śmierci Wratysława II, Władysław Herman przestał płacić trybut Czechom, ale po  zbrojnej interwencji Brzetysława II ponownie zaczął zasilać czeski skarbiec. Jako władca okazał się świetnym księgowym, na nowo zapełnił książęcą kiesę, wybijał pełnowartościowe monety, a fiskalny sukces osiągnął bez podburzania ludności chłopskiej.

Bolesław III Krzywousty, piastowski książę Polski w latach 1107–1138, został uznany za obrońcę ówczesnej Polski. Większość swojego życia poświęcił chrystianizacji ziem Pomorza. Swój przydomek – Krzywoustego – prawdopodobnie zawdzięczał Bolesław pewnej deformacji czaszki, która powodowała niesymetryczny układ mięśni twarzy. W 1097 w wyniku rozgrywek politycznych Bolesław otrzymał od ojca, Władysława Hermana, osobną dzielnicę (Śląsk i Małopolskę). Po śmierci starego księcia w 1102 pokonał brata Zbigniewa i wygnał go z kraju. Przejął wówczas panowanie nad Wielkopolską, Kujawami, Mazowszem. Chcąc doprowadzić do unormowania stosunków z Czechami, Bolesław zgodził się na powrót brata do kraju. Wprawdzie przydzielił mu wtedy kilka grodów, jednak wkrótce uwięził brata i rozkazał go oślepić. Swoim testamentem Bolesław określił zasady dziedziczenia i sprawowania władzy w państwie po swojej śmierci. Decyzja ta zapoczątkowała rozbicie dzielnicowe Polski. Najprawdopodobniej to właśnie na zamówienie Bolesława Gall Anonim sporządził słynną kronikę, która obejmuje dzieje dynastii Piastów. Bolesław Krzywousty zmarł 28 października 1138 roku w Sochaczewie. Został pochowany w katedrze płockiej, obok ojca, Władysława Hermana.

Władysław II Wygnaniec to najstarszy syn Bolesława Krzywoustego. Po śmierci ojca został księciem zwierzchnim, ale już 8 lat później musiał opuścić kraj, wypędzony przez swoich braci. Pierwsze lata po śmierci ojca Władysław panował spokojnie, ale ambicja pchnęła go w końcu do walki o jedynowładztwo. Po śmierci Salomei, drugiej żony Bolesława III Krzywoustego i matki przyrodnich braci Władysława II Wygnańca, wybuchła wojna pomiędzy braćmi o ziemię łęczycką, wydzieloną z dzielnicy senioralnej jako dożywocie zmarłej księżnej. Podczas wojny, przeciwko Władysławowi II Wygnańcowi opowiedział się jego dotychczasowy sojusznik Piotr Włostowic, który z rozkazu księcia został pojmany, okaleczony, pozbawiony urzędów i dóbr. Po kilkuletnim, toczonym ze zmiennym szczęściem, konflikcie z braćmi, pokonany i obłożony klątwą, Władysław musiał opuścić kraj – jak się okazało – na zawsze. Schronienie znalazł na dworze władców niemieckich, z którymi skoligacona była jego żona Agnieszka. Mimo ich wsparcia i wieloletnich zabiegów dyplomatycznych Władysława, próby odzyskania przez niego tronu nie powiodły się. Książę zmarł na obczyźnie.

Bolesław IV Kędzierzawy był trzecim synem Bolesława Krzywoustego oraz Salomei z Bergu. Bolesław  został księciem zwierzchnim po wygnaniu najstarszego syna Bolesława Krzywoustego – Władysława II. Oprócz swojej dzielnicy oraz dzielnicy senioralnej, przejął również Śląsk, należący wcześniej do Władysława, i ziemię sandomierską należącą do nieletniego brata Henryka. Przydomek zawdzięcza burzy kręconych włosów. Historycy podejrzewają jednak, że była to peruka. To Bolesław był przywódcą młodszych książąt (juniorów) w walce z seniorem Władysławem II Wygnańcem. W 1146 roku, po wygnaniu Władysława II, objął rządy w kraju. Zjednoczył Mazowsze, Śląsk i ziemię krakowską. Zostawił Wielkopolskę bratu Mieszkowi III Staremu, a ziemię sandomierską wydzielił bratu Henrykowi. Mimo poniżającego hołdu, oddanego Cesarstwu, Polska za czasów Bolesława utrzymała faktyczną niezależność od Niemiec. W okresie swojego panowania uczynił on  liczne nadania na rzecz kościoła, ufundował m.in. kolegiatę Kanoników Regularnych w Czerwińsku, a także romańską kolegiatę w Tumie pod Łęczycą.

Mieszko III - z racji swojego długiego życia zwany Starym - urodził się ok. 1126 roku. Był synem księcia Bolesława III Krzywoustego i jego drugiej żony Salomei. W chwili śmierci ojca Mieszko miał 12 lat. Jego młodość upłynęła na zamku w Łęczycy w pobliżu matki i w otoczeniu licznego rodzeństwa. Tytułując się księciem całej Polski pełnił władzę w latach 1173-1177 oraz 1198-1202. Był to okres rozbicia dzielnicowego. Mieszko III chciał trzymać się litery testamentu swojego ojca i dążył do tego, żeby władza księcia seniora była czymś rzeczywistym, żeby ziemia krakowska nie stała się udzielnym księstwem rządzonym przez kogoś, kogo nie uznają inni książęta. Do śmierci swojego starszego brata – Bolesława Kędzierzawego, pozostawał jego sojusznikiem. Brał udział w walkach przeciwko pierwszemu seniorowi – Władysławowi II, które ostatecznie doprowadziły do jego wygania. Znany był z zamiłowania do pieniędzy – nawet kilka razy w roku przeprowadzał przymusową wymianę monet na nowe, o mniejszej zawartości srebra, więc i mniejszej rzeczywistej wartości. Mieszko III Stary został zapamiętany m.in. jako fundator opactwa cystersów w Lądzie. Przypuszcza się, że ufundował również słynne Drzwi Gnieźnieńskie.

Kazimierz II (1138 – 1194) to najmłodszy z synów Bolesława Krzywoustego. Różne źródła podają sprzeczne informacje, że urodził się jeszcze za życia ojca lub był pogrobowcem. Faktem jest, że jako jedyny z synów nie otrzymał własnej dzielnicy. Samodzielne rządy objął dopiero w wieku 28 lat, po śmierci brata, Henryka Sandomierskiego. Jako książę Wiślicy starał się nadać większe znaczenie tej małej dzielnicy. Kazimierz został wyniesiony na tron krakowski przez bunt panów małopolskich przeciw Mieszkowi Staremu. Taka sytuacja była sprzeczna z zasadami senioratu, więc, aby utrzymać się na tronie, Kazimierz próbował zabiegać o względy kościoła. Podczas wiecu w Łęczycy nadał mu wiele przywilejów, co zostało dobrze przyjęte przez papieża. Z czasem, Kazimierz rozciągnął swoją władzę na pozostałe ziemie Polski. Zabezpieczył też wschodnią granicę zapewniając sobie wpływy w księstwach ruskich. Zmarł nagle, podejrzewa się, że został otruty. Głównie dzięki dobrej współpracy z dostojnikami kościelnymi, został zapamiętany jako dobry i uczciwy władca. Jego przydomek zaczął się jednak pojawiać dopiero w XVII w. To z inspiracji Kazimierza, Wincenty Kadłubek spisał historię Polski. 

Leszek Biały (1186–1227) to książę krakowski i sandomierski, syn Kazimierza II Sprawiedliwego i Heleny, księżniczki morawskiej. Gdy krakowianie na wiecu w 1194 r. wybrali go na księcia krakowskiego, miał zaledwie siedem lub osiem lat. Był oczywiście zbyt młody, aby rządzić. Faktyczną władze miał wojewoda małopolski i biskup krakowski. Straszy brat Leszka, Mieszko nie uznawał jego władzy i na drodze konfliktu zbrojnego przejął tron w Krakowie i utrzymał go do swojej śmierci w 1202 r. Mimo różnych nieporozumień z krakowskimi możnymi, Leszek objął władzę książęcą na tronie krakowskim po Mieszku, gdzie panował z niewielką przerwą aż do swej tragicznej śmierci. Zginął z rąk przeciwników politycznych – prawdopodobnie Władysława Odonica i Świętopełka pomorskiego – podczas zjazdu w Gąsawie w Wielkopolsce. W polityce zagranicznej kontynuował dzieło ojca na wschodzie, zajmowała go również sprawa chrystianizacji Prus. W czasie swoich rządów Leszek zabiegał o rozwój gospodarczy swych ziem, rozwijał górnictwo, popierał osadnictwo, dążył do rozwoju grodów.

Władysław Laskonogi to najmłodszy syn Mieszka III Starego. Przydomek Władysława odnosi się prawdopodobnie do jego niezwykle długich i chudych nóg. Księciem wielkopolskim został w 1202 roku i w tym samym czasie wybrano go na księcia małopolskiego, gdzie jednak dosyć szybko stracił władzę.Na mocy umowy z księciem śląskim Henrykiem I Brodatym zamienił ziemię kaliską na ziemię lubuską. Doprowadził przez to do konfliktu z Władysławem Odonicem i wspierającym go arcybiskupem Henrykiem Kietliczem. W 1217 roku  Władysław Laskonogi zawarł układ z Henrykiem Brodatym i Leszkiem Białym, wcześniej oddając Odonicowi dzielnicę poznańską. Niestety w 1223 roku Odonic wspierany przez Świętopełka gdańskiego zajmuje Ujście, Nakło, a kilka lat później także Lubusz. W tej sytuacji w 1227 roku zwołano książąt na spotkanie w Gąsawie, które zakończyło się śmiercią Leszka Białego zaatakowanego przez Świętopełka prawdopodobnie sprzymierzonego z Odonicem. Wydarzenia te doprowadziły do ponownego wyboru Władysława Laskonogiego na księcia krakowskiego. Ostatecznie Laskonogiemu nie udaje się osiąść w Krakowie. Pokonany przez Odonica oddaje tron krakowski Henrykowi Brodatemu, a sam ucieka na Śląsk, gdzie wkrótce umiera.

Henryk Brodaty ur. w 1165 roku, to jeden z najwybitniejszych władców polskich czasów rozbicia dzielnicowego. Od początu panowania zajmuje się wewnętrznymi sprawami Śląska dbając o jego rozwój gospodarczy. Popierał osadnictwo i górnictwo, sprowadził niemickich górników przez co na Śląsku rozpoczęto wydobywanie złota i doprowadziło do reformy monetarnej. Za jego panowania przeprowadzono także reformę ustrojową tworząc osady wyłączone spod jurysdykcji kasztelańskiej, zorganizowanych wg. tzw. prawa niemieckiego: Złotoryja, Lwówek Śląski, Wrocław i in. Dodatkowo w celu wzmocnienia lokalnego rzemiosła sprowadził także w okolice Wrocławia tkaczy walońskich. Politycznie był zaangażowany w sojusz z Władysławem Laskonogim i Leszkiem Białym. Burzliwe losy doprowadziły do sytuacji, w której Henryk Brodaty rządził na większości ziem Polski. Prócz Śląska wrocławskiego rządził Krakowem, opanował większą część Wielkopolski, a także sprawował rządy opiekuńcze w księstwie opolskim i sandomierskim. Działania nad staraniami o koronę królewską, prawdopodobnie dla syna, utrudniła jednak zmieniająca się sytuacja i nowy konflikt z biskupem wrocławskim. Po śmierci w 1238 roku został pochowany w ufundowanym przez siebie klasztorze w Trzebnicy. Prywatnie był mężem Jadwigi Śląskiej kanonizowanej w 1267 r.

Konrad Mazowiecki urodzony ok. 1187 roku, zmarł w 1247. Syn Kazimierza Sprawiedliwego i Heleny, młodszy brat Leszka Białego. Od roku 1200 samodzielny książę kujawsko-mazowiecki. Działalność Konrada przypadła akurat w okresie przemian związanych z rozbiciem dzielnicowym, kiedy to Polska rozpadła się na niezależne księstwa. Próba ożywienia gospodarczego  Mazowsza skończyły się niepowodzeniem, a rozmiar klęski powiększały liczne najazdy pruskie i litewskie doprowadzające do zniszczeń i wyludnienia. W obronie swoich ziem wraz z Leszkiem Białym i Henrykiem Brodatym zorganizował wyprawy krzyżowe przeciw Prusom, ale nie przyniosły one większych efektów. Ostatecznie popierając plan chrystianizacji Prusów zwrócił się Konrad Mazowiecki z prośbą o pomoc do zakonu krzyżackiego, którego przybycie na ziemie mazowieckie odwlekało się w czasie. Konrad utworzył też własny zakon rycerski tzw. braci dobrzyńskich, który w 1235 roku połączył się z Krzyżakami. Po śmierci Leszka Białego Konrad Mazowiecki zaatakował Małopolskę, Wielkopolskę i Śląsk, pokonany jednak przez Henryka Brodatego musiał się wycofać. W kolejnych latach udało mu się na krótko objąć władzę w Krakowie, jednak i stąd uciekł przed buntownikami, którzy pokonali go, a na tronie osadzili Bolesława Wstydliwego.

Urodził się 21 czerwca 1226 roku w Starym Korczynie. Był synem Leszka Białego i księżniczki ruskiej Grzymisławy. Imię otrzymał po swoim pradziadku – Bolesławie Krzywoustym. Po śmierci Leszka Białego został przysposobiony przez Władysława Laskonogiego. W wieku 9 lat został wraz ze swoją matką uprowadzony przez Konrada Mazowieckiego i więziony najpierw w Czersku, a następnie w Sieciechowie. Przydomek „Wstydliwy” został Bolesławowi nadany przez samych poddanych i związany jest ze ślubami czystości, które książę złożył wspólnie ze swoją żoną Kingą, w związku z czym małżeństwo to nigdy nie zostało skonsumowane. Podczas swojego panowania Bolesław Wstydliwy szczególnie związany był z kościołem i biskupstwem krakowskim, nad którymi otaczał troskliwą opiekę. Wraz ze swoją matką wydał przywilej immunitetowy, który gwarantował biskupstwu krakowskiemu dużą niezależność ekonomiczną i sądowniczą. Od 1232 roku Bolesław był księciem sandomierskim, a od roku 1243 krakowskim. Bolesław zmarł 7 grudnia 1279 roku, a jego ciało spoczęło w kościele franciszkanów w Krakowie.

Leszek Czarny urodził się około 1241 roku w Brześciu Kujawskim. Był najstarszym synem z drugiego małżeństwa  Kazimierza I Konradowica i Konstancji – córki Henryka Pobożnego. Był księciem sieradzkim i łęczyckim, a w późniejszych latach, przez krótki okres także inowrocławskim. W roku 1265 Leszek Czarny poślubił Gryfinę, jednak małżeństwo to nie należało do udanych. Z tego tytułu doszło również do skandalu obyczajowego kiedy to księżna publicznie ogłosiła iż Leszek jest impotentem. Leczenie podobno przyniosło oczekiwane rezultaty lecz książęca para nie doczekała się potomstwa. Podczas swojego panowania podjął współpracę z Bolesławem Wstydliwym i po latach objął po nim rządy w Krakowie, gdzie udowodnił, że jest wybitnym dowódcą wychodząc zwycięsko z walk po najazdach Jaćwingów, Tatarów, Litwinów i Rusinów. Pod koniec panowania kolejny raz udaje się Leszkowi odeprzeć atak Tatarów, jednak na skutek zarażenia chorobą zakaźną (prawdopodobnie dżumą) zmarł w Krakowie 30 września 1288 roku, a jego ciało pochowane zostało w kościele dominikańskim św. Trójcy. 

Przemysł II urodził się 14 października 1257 roku w Poznaniu. Był synem księcia wielkopolskiego Przemysła I i księżniczki śląskiej Elżbiety. Urodził się już po śmierci swojego ojca przez co wychowywał się na dworze swego stryja Bolesława Pobożnego. Był ostatnim męskim przedstawicielem wielkopolskiej linii dynastii Piastów. W 1273 roku Przemysł samodzielnie sprawował władzę nad księstwem poznańskim. Niezadowolony przedłużającą się opieką stryja postanowił się jemu przeciwstawić, rozpoczynając dochodzenie swoich praw do ojcowizny. Prawdopodobnie to właśnie te działania były powodem uwięzienia Przemysła w Gnieźnie, skąd wkrótce uciekł. Pogodzony z Bolesławem Przemysł nawiązał liczne sojusze zyskując władzę nad Pomorzem i Małopolską. Po śmierci Bolesława został księciem całej Wielkopolski. Uczyniło to Przemysła najsilniejszym wśród Piastów co doprowadziło do objęcia przez niego korony królewskiej. W czerwcu 1295 roku Przemysł został królem Polski. Zmarł nieco ponad pół roku później w okolicach Rogoźna, 8 lutego 1296 roku, ciężko raniony przez porywaczy, którzy uprowadzili króla.

Wacław II był synem króla czeskiego Przemysła Ottokara II z dynastii Przemyślidów i księżniczki Kunegundy. Urodził się w 1271 roku w Pradze. W momencie śmierci ojca, który poległ w 1278 roku, Wacław II znalazł się na łasce króla niemieckiego Rudolfa I Habsburga, który przejął ziemie zdobyte przez Przemysła Ottokara II tworząc tym samym podwaliny przyszłej potęgi Habsburgów. Małoletni Wacław został wywieziony m.in. do Berlina, gdzie był przetrzymywany w charakterze zakładnika. W Brandenburgii przebywał kilka lat, ale pobyt ten odcisnął piętno na jego psychice. Wacław był człowiekiem niezwykle inteligentnym, umiłowanym w poezji rycerskiej. Niestety nie umiał czytać ani pisać, a ponadto był bardzo zabobonny i lękliwy – bał się m.in. burzy i miauczenia kotów. Mimo wszystko szczęście Wacławowi sprzyjało, a sukcesy polityczne i militarne doprowadziły do objęcia tronu czeskiego. Królem Czech był Wacław w latach 1278 – 1305, a w latach 1300 – 1305 także królem Polski. Zmarł w Pradze 21 czerwca 1305 roku.

Władysław Łokietek był synem Kazimierza Konradowica i wnukiem Konrada Mazowieckiego. Urodził się między 1260, a 1261 rokiem. Kiedy miał 7 lat zmarł ojciec Łokietka, który odtąd pozostawał pod opieką matki. Wkrótce Władysław wyjechał do Krakowa, a samodzielne rządy nad dzielnicą objął w 1275 roku. Po śmierci Leszka Czarnego w 1288 roku objął władzę w księstwie sieradzkim będąc także księciem w Brześciu. Umiejętnie prowadzona działalność dyplomatyczna oraz stłumienie buntów mieszczan to najważniejsze osiągnięcia Łokietka na drodze do tronu królewskiego. Koronacji na króla Polski dokonał w katedrze wawelskiej arcybiskup gnieźnieński Janisław 20 stycznia 1320 roku. Łokietek został zatem pierwszym władcą Polski koronowanym w Krakowie. Sukcesy polityczne Łokietka przypisuje się raczej zbiegowi okoliczności, ale trzeba przyznać, że to opór i konsekwencja Władysława nie doprowadziły do podziału Polski lub sytuacji, w której kraj stałby się częścią monarchii Luksemburgów. Za panowania Łokietka Polska pierwszy raz starła się z Krzyżakami, ale też nawiązała sojusz z Litwą. Koronacja na Wawelu utrwaliła pozycję Polski jako królestwa, które w tym czasie organizowało wewnętrzną administrację oraz skarbowość. Władysław Łokietek zmarł na Wawelu 2 marca 1333 roku, a pochowany został w miejscowej katedrze. 

Kaziemierz Wielki urodził się 30 kwietnia 1310 r. w Kowalu na Kujawach. Był najmłodszym synem Władysława Łokietka i Jadwigi. W wieku pięciu lat został zaręczony z królewną czeską Juttą, córką Jana Luksemburskiego. Aby jednak zyskać sojusznika na Wschodzie, w 1325 r. Kazimierz został wydany za córkę władcy Litwy, Giedymina – Aldonę. W 1331 r. został namiestnikiem Wielkopolski, Sieradza i Kujaw. Po śmierci Władysława Łokietka w 1333 roku został koronowany na nowego polskiego króla. Podczas swoich rządów uporządkował relacje z Czechami oraz z Krzyżakami, z którymi jego ojciec prowadził długie boje. Zaangażował się w konflikty na Rusi, zawładnął Rusią Halicką co było pierwszym etapem jego ekspansji na wschód. Kazimierza zasłynął poprzez swoją politykę, dzięki której dokonano m.in kodyfikacji prawnych, ufundowania Akademii Krakowskiej czy rozbudowy kraju poprzez budowę, zamków, miast oraz kościołów.  W czasie jego panowania w Małopolsce dokonano 67 lokacji miast królewskich i 14 prywatnych. Zmarł 5 listopada 1370 r. Został pochowany w Katedrze na Wawelu. 

Ludwik Andegaweński, na Węgrzech znany jako Ludwik I Wielki, urodził się w 1326 roku i był synem Karola Roberta oraz Elżbiety Łokietkówny. Jako szesnastolatek wstąpił na tron węgierski w 1342 roku. W listopadzie1370 roku, 10 dni po śmierci Kazimierza Wielkiego, na mocy wcześniejszego porozumienia Ludwik został koronowany na króla Polski. Na węgrzech dał się poznać jako dobry władca stąd, właśnie przydomek Wielki. Doprowadziłm.in. do zrównania w prawach magnatów i szlachty węgierskiej. W Polsce nie cieszył się  jednak zbytnią popularnością, ale doprowadził m.in. do rozwoju handlu, zapobiegł rozpadowi królestwa, a w zamian za uznanie przez szlachtę praw do korony polskiej jednej ze swych córek, wydał przywilej koszycki zwolniający szlachtę m.in. z podatku gruntowego. W 1381 roku przywilej ten został ponadto rozszerzony na duchowieństwo. Ludwik zmarł w Trnawie w nocy z 10 na 11 września 1382 roku.

Jadwiga Andegaweńska urodziła się najprawdopodobniej między 3.10.1373 r., a 18.02.1374r. Była ostatnią córką Ludwika Węgierskiego i Elżbiety Bośniaczki. Do Polski przybyła w październiku 1384 roku i 16 października w Krakowie na Wawelu została koronowana na króla Polski. Dwa lata po objęciu tronu, Jadwiga poślubiła dużo starszego księcia Litwy, Władysława Jagiełłę. Na swoim dworze skupiła elitę intelektualną Polski. Za jej poleceniem pierwszy raz w naszej historii przetłumaczono Księgi Psalmów na język polski. Uprawiała działalność charytatywną, fundowała wiele nowych kościołów,  uposażała istniejące klasztory, a także fundowała i opiekowała się szpitalami.  W 1397 założyła bursę dla polskich i litewskich studentów przy Uniwersytecie Karola w Pradze. Tego samego roku pod wpływem jej starań  utworzono fakultet teologii na Akademii Krakowskiej. Jadwiga była bardzo pobożną osobą, uprawiała surowe umartwienia, a po śmierci, która miała miejsce 17 lipca 1399 roku, stała się elementem kultu religijnego. Jadwidze przypisywano liczne cuda, dzięki czemu kilka wieków później, w 1979 roku została beatyfikowana, a następnie po kanonizacji w roku 1997, została świętą kościoła katolickiego i patronką Polski. 

Władysław II Jagiełło urodził się między 1352, a 1363 rokiem na Litwie. W latach 1377–1381 i 1382–1401 wielki książę litewski. W 1386 roku w zamian za tron polski, poślubił nastoletnią Jadwigę Andegaweńską, króla Polski. Panowaniu Władysława Jagiełły towarzyszył dynamiczny rozwój demograficzny oraz gospodarczy Polski, na co wpłynęła w głównej mierze unia polsko-litewska. Jagiełło wspierał działalność misyjną zarówno w Polsce jak i na Rusi. Przyczynił się ponadto do odnowienia podupadającego uniwersytetu w Krakowie. Na arenie politycznej udało mu się złamać potęgę militarną zakonu krzyżackiego oraz zawrzeć sojusz z Brandenburgią. Przełamało to izolację Polski na arenie międzynarodowej. Jagiełło miał cztery żony, przy czym męskiego potomka doczekał się dopiero od ostatniej z nich. Jako że Jagiełło  nie miał dziedzicznych praw do tronu Polski i zasiadał na tronie tylko dzięki prawom sukcesyjnym Jadwigi, na osadzenie na tronie swojego syna musiał uzyskać zgodę możnowładców. Najpierw uzyskał na to zgodę miast, a następnie także szlachty, której nadał liczne przywileje. Założył dynastię Jagiellonów. Zmarł w Gródku 1 czerwca 1434 roku.

Władysław III Warneńczyk to syn Władysława Jagiełły i jego czwartej żony Zofii Holszańskiej. Urodził się w Krakowie 31 października 1424 roku. Tron królewski objął bezpośrednio po śmierci ojca, w 1434 roku, jeszcze przed swoimi dziesiątymi urodzinami. W związku z tym, jako osoba małoletnia, nie mógł sprawować władzy, a w jego imieniu rządy sprawowała Rada Opiekuńcza i regent. W pierwszych latach jego panowania rozstrzygał się kolejny konflikt z zakonem krzyżackim zakończony pokojem brzeskim w 1435 roku.  Nigdy nie zasiadał na tronie litewskim choć formalnie tytułował się najwyższym księciem litewskim. Na Litwie nie udało się zagwarantować Władysławowi sukcesji, ani później uzyskać tronu czeskiego.W 1440 roku zaproponowano Władysławowi tron węgierski. Koronacja odbyła się 17 lipca 1440 roku, a sam Władysław opuścił Polskę pozostawiając kraj pod włądzą namiestników. W kolejnych latach podjął krucjatę przeciwko Turkom i odniósł w tej materii całkowite zwycięstwo. Jednak nie na długo bo już jesienią 1444 roku wyruszył na kolejną wyprawę. W bitwie pod Warną jego siły zostały rozbite, a król zginął, choć jego ciała tak naprawdę nigdy nie odnaleziono.

Kazimierz Jagiellończyk to najmłodszy syn Władysława Jagiełły i Zofii z Holszańskich. Urodził się w Krakowie 30 listopada 1427 roku. W wieku trzynastu lat został wysłany na Litwę gdzie został ogłoszony wielkim księciem litewskim. W 1447 roku Kazimierz został koronowany na króla Polski. Był jednym z najaktywniejszych polskich władców. Za jego panowania, po wojnie trzynastoletniej, po 158 latach, do Korony powróciło Pomorze Gdańskie. Polska odzyskała dostęp do morza i panowanie nad całym biegiem Wisły, co miało istotny wpływ na rozwój gospodarczy. Za czasów Kazimierza wzmocnieniu uległy Sejmy i sejmiki, natomiast osłabła pozycja mieszczaństwa. Intensywnie rozwijała się kultura. To za panowania tego władcy powstały dzieła Jana Długosza czy Wita Stwosza. Rozwijała się także Akademia Krakowska skupiająca grono wybitnych profesorów i przyciągająca rzesze młodzieży z Polski, Litwy i wielu ościennych krajów. Władza Kazimierza Jagiellończyka trwała 45 lat i należała do najdłuższych w dziejach Polski. Zmarł w Grodnie 7 czerwca 1492 roku.

Jan Olbracht urodził się 27 grudnia 1459 roku w Krakowie. Był trzecim synem Kazimierza Jagiellończyka i jego żony Elżbiety Rakuszanki. Jako dziecko otrzymał staranne wykształcenie, a jego nauczycielami był m.in. Jan Długosz. Jan Olbracht władał trzema językami: łaciną, niemieckim i włoskim. Edukację zakończył  około 1474 roku. Wraz z ojcem uczestniczył w sejmach i objazdach kraju co dało mu podstawy do rozpoczęcia aktywności politycznej.  W latach 1486–1490 pełnił funkcję królewskiego namiestnika na Rusi gdzie wsławił się pokonując Tatarów pod Kopystrzyniem. Po nieudanej walce ze swoim bratem o tron Węgierski Jan piastował funkcję księcia głogowskiego. 30 września 1492 roku został koronowany na króla Polski. Za panowania Olbrachta wzrosła rola szlachty oraz ograniczono prawa chłopów i mieszczan. Panowanie Olbrachta to także początki parlamentaryzmu w Polsce. Od 1493 roku regularnie zbierał się dwuizbowy sejm walny koronny, którego pierwsze posiedzenie odbyło się w Piotrkowie Trybunalskim 18 stycznia 1493 r. Jan Olbracht nie pozostawił po sobie potomka. Zmarł 17 czerwca 1501 roku w Toruniu, podczas przygotowań do Wojny z Krzyżakami.

Aleksander Jagiellończyk to czwarty syn Kazimierza Jagiellończyka. Urodził się 5 sierpnia 1461 roku w Krakowie. Jeszcze za życia swego ojca sprawował w imieniu króla rządy na Litwie, gdzie formalnie tron Wielkiego Księstwa Litewskiego objął w lipcu 1492 roku. Po śmierci swego brata Jana Olbrachta został 12 grudnia 1501 roku koronowany na króla Polski. Koronację przyjął z rąk swego najmłodszego brata, arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa Polski kardynała Fryderyka Jagiellończyka. Za czasów panowania Aleksandra nie było spokoju w stosunkach z sąsiadami, za to obyło się bez wielkich strat dla Polski. W polityce wewnętrznej okres panowania Aleksandra Jagiellończyka zapisał się wprowadzeniem ustawy sejmowej zwanej „Nihil novi”, która stała się fundamentem ustroju państwa, gwarantując królowi, senatowi i sejmowi udział w sprawowaniu władzy. Zatwierdzono także tzw. Statut Łaskiego, zawierający przywileje wydane szlachcie, mieszczanom i Kościołowi. Za panowania Aleksandra rozpoczęto ponadto w 1504 roku, budowę renesansowego pałacu na zamku na Wawelu. Aleksander Jagiellończyk zmarł w wieku 45 lat, 19 sierpnia 1506 roku, nie pozostawiając po sobie potomka. Jego zwłoki, wbrew woli zmarłego wyrażonej w testamencie, spoczęły w katedrze wileńskiej.

Zygmunt I Stary to piąty w kolejności syn Kazimierza Jagiellończyka. Urodził się  1 stycznia 1467 roku w Kozienicach. Po śmierci ojca był jedynym z synów, który nie piastował żadnych godności. Ostatecznie opiekę nad nim otoczył starszy brat Władysław, od którego otrzymał księstwo głogowskie, opawskie oraz namiestnictwo Śląska i Dolnych Łużyc. Po śmierci Aleksandra Jagiellończyka został wyniesiony na tron litewski, a 8 grudnia 1506 roku na sejmie piotrkowskim został obrany na króla polskiego. Był dwukrotnie żonaty: z Barbarą Zápolyą, a później także z Boną z rodu Sforzów. Sukcesem Zygmunta I Starego było częściowe oddłużenie skarbu, wzmocnienie działalności mennicy krakowskiej, a także dążenie do ujednolicenia prawa. Za jego panowania włączono do Polski Mazowsze. Na arenie międzynarodowej sukcesem Zygmunta było doprowadzenie do sekularyzacji Prus Krzyżackich. Wynikiem tego był tzw. „hołd pruski” 10 kwietnia 1525 roku uznający  zwierzchnictwo polskiego króla nad Prusami Książęcymi. Zygmunt I Stary był wybitnym mecenasem sztuki. Za jego rządów wprowadzono w Polsce styl renesansowy w sztuce i w tym stylu przebudowano Zamek Królewski na Wawelu i wzniesiono Kaplicę Zygmuntowską przy katedrze. Zygmunt I Stary zmarł 1 kwietnia 1548 roku. 

Zygmunt II August urodził się 1 sierpnia 1520 roku w Krakowie. Był synem Zygmunta I Starego i jego drugiej małżonki Bony Sforzy. W wieku dwóch lat został uznany za spadkobiercę tronu litewskiego, a w wieku dziewięciu lat ogłoszony wielkim księciem litewskim. Na króla Polski Zygmunt II August został koronowany 20 lutego 1530 roku, jeszcze za życia swojego ojca. Jednym z sukcesów Zygmunta II Augusta była unia zawarta w Lublinie, na mocy której Korona Królestwa Polskiego i Wielkie Księstwo Litewskie stały się jednym państwem – Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Państwo to posiadało wspólnego króla, sejm i walutę, natomiast odrębne wojsko, urzędy i prawo. Zygmunt August był wszechstronnie wykształconym władcą i mecenasem kultury. Rozbudował Wawel, a także Zamek Królewski w Warszawie. Kolekcjonował także książki, a jego biblioteka – częściowo zachowana do dziś – liczyła ponad 4 tys. woluminów skupiając dzieła autorów starożytnych i współczesnych ze wszystkich dziedzin wiedzy. Zygmunt II August  był ostatnim męskim przedstawicielem dynastii Jagiellonów. Zmarł 7 lipca 1572 roku w Knyszynie. 

Henryk Walezy urodził się 15.09.1551 roku we Francji, gdzie zmarł 2.08.1589 r. W latach 1573-74 był pierwszym elekcyjnym królem Polski, a od 1574 roku królem Francji. Jako syn Henryka II Walezjusza i Katarzyny Medycejskiej nie miał szans na objęcie tronu francuskiego. Po bezpotomnej śmierci ostatniego z Jagiellonów – Zygmunta II Augusta, Henryk zyskał jednak poparcie polskiej szlachty i w głosowaniu w 1573 roku został on wybrany na króla Polski. Kandydatowi kazano zaprzysiąc zbiór praw i zasad życia politycznego oraz ustroju państwa, znanych jako artykuły henrykowskie. Artykuły określały przede wszystkim możliwość użycia pospolitego ruszenia, utrzymanie dotychczasowych przywilejów oraz tolerancję religijną. Ostatecznie sprowadzono do Polski król, koronowany 21 lutego 1574 roku, nie zaprzysiągł obowiązujących go artykułów (poza pokojem wyznaniowym), a z racji wciąż pogarszających się relacji już w czerwcu 1574 roku uciekł w Polski. Zdetronizowany w Polsce Henryk nigdy jednak nie zrzekł się władzy w Rzeczypospolitej i do końca życia uważał się za jej prawowitego monarchę.

Anna Jagiellonka to córka Zygmunta I Starego i Bony Sforzy. Urodziła się 18 października 1523 roku w Krakowie. Następnie wraz z matką przeniosła się do Warszawy. Była kandydatką na żonę wybranego w 1574 roku na tron Polski Henryka Walezego, jednak do ślubu nie doszło, a splot przeróżnych wydarzeń doprowadził w końcu do wyboru Anny Jagiellonki na króla Polski na II sejmie elekcyjnym w 1575 roku. Annę postanowiono wówczas wydać za Stefana Batorego – jednego z kandydatów, a o wyborze na króla miano zadecydować podczas koronacji na Wawelu. W 1576 roku wyszła za Stefana Batorego, który został królem Polski i sprawował faktyczną władzę. Anna nie kwapiła się do sprawowania rządów, a po śmierci Batorego mocno zaangażowała się na rzeczy wyboru na tron Polski swojego siostrzeńca – Zygmunta III Wazy. Przez całe życie Anna była osobą bardzo pobożną, ale i energiczną dążącą do realizacji wcześniej założonych celów. Ostatnie lata życia spędziła w Warszawie, gdzie zmarła 9 września 1596 na rękach Zygmunta III.

Stefan Batory urodził się 27 września 1533 w Rumunii. Był synem wojewody siedmiogrodzkiego Stefana Batorego i Katarzyny Telegdi. Wcześnie został osierocony w związku z czym związał swą polityczną karierę z rodem Habsburgów, a później z węgierskim rodem Zápolya. Zyskawszy poparcie sułtana tureckiego w 1571 roku został wybrany księciem Siedmiogrodu. Następnie podczas podwójnej elekcji w 1575 roku ogłoszony został królem Rzeczypospolitej i poślubił Annę Jagiellonkę. Swoje rządy Batory rozpoczął od wojny z Gdańskiem. W 1579 rozpoczął zwycięską wojnę z Rusią o zagarnięte wcześniej Inflanty. Batory był zwolennikiem wyrzucenia z Europy Turków i odbudowy niezależności Węgier. Wewnętrznie wzmocnił państwo akceptując rolę szlachty. Niestety nie potrafił stworzyć własnego stronnictwa politycznego. Nie miał też dużego poparcia w narodzie. Jakkolwiek znał wiele języków, tak do samej śmierci nie nauczył się mówić po polsku. Zmarł 12 grudnia 1586 roku w Grodnie, a pochowany został w katedrze wawelskiej w Krakowie.

Zygmunt III Waza syn Jana III Wazy i Katarzyny Jagiellonki urodził się 20.06.1566 roku w szwedzkim więzieniu na zamku Gripsholm, gdzie osadzeni byli rodzice Zygmunta. W młodości wychowywany był przez jezuitów w taki sposób, aby w przyszłości mógł zostać zarówno królem Polski jak i Szwecji. Zyskał bogate wykształcenie, ale brakowało mu doświadczenia politycznego. Na króla Polski został wybrany w wolnej elekcji z 1587 roku, po zwycięstwie Jana Zamoyskiego pod Baryczą, które uniemożliwiło Habsburgom staranie się o koronę. Rządy Zygmunta nie należały do łatwych. Już na ich początku popadł w konflikt ze szlachtą i magnaterią. Sytuację komplikowała również sprawa Ukrainy włączonej do Polski i tamtejszych Kozaków buntujących się przeciw ograniczeniu swobód. Pogorszeniu uległy również stosunki polsko-tureckie, a także wyznaniowe. Rzeczpospolita weszła w tym czasie w okres długoletnich wojen z sąsiadami, które doprowadziły do mocno odczuwalnego zubożenia państwowego skarbu. Zygmunt nie zaskarbiał sobie przychylności szlachty. Był oziębły i powolny w podejmowaniu decyzji, ale równocześnie wielu ludzi twierdziło, że był godnym i poprawnie sprawującym władzę królem. Zmarł w wieku 66 lat 30 kwietnia 1632 roku.

Władysław IV Waza urodził się 9 czerwca 1595 roku w  miejscowości Łobzów nieopodal Krakowa. Był synem Zygmunta III Wazy i Anny Habsburżanki. Już w najmłodszych latach przejawiał zainteresowania wojskowe. Czytał dzieła z tej dziedziny, podróżował po Europie i brał udział w licznych wyprawach wojennych. Zyskawszy w tym czasie wielką popularność wśród szlachty i wojska stał się po śmierci Zygmunta III mocnym kandydatem do polskiej korony. Królem Polski ogłoszony został 13 listopada 1632 r. i wkrótce musiał stawić czoło nadciągającej wojnie z Rosją, która zakończyła się zwycięstwem. Za jego panowania Rzeczpospolita wkroczyła w okres „złotego pokoju”. Król unowocześnił w tym czasie armię, wznosił twierdze, a nawet podjął się próby utworzenia floty wojennej. Władysław był miłośnikiem sztuki, zwłaszcza muzyki i opery. Niestety odebrawszy wieści o narastającym buncie na Ukrainie, podczas powrotu z Litwy do Warszawy 20 maja 1648 roku zmarł, prawdopodobnie na skutek przedawkowania leków. Pochowany został w katedrze na Wawelu, a jego serce spoczęło w katedrze wileńskiej.